Emily Hemelrijk is hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ze richt haar onderzoek op Romeinse vrouwen. Nadat ze de literaire bronnen had onderzocht, is ze overgestapt op inscripties. De uitkomsten van haar onderzoek zorgen voor een completer beeld van de Romeinse geschiedenis. Deze aflevering vertelt over Romeinse vrouwen als weldoenster, als kostwinner en reizend met het leger. In de forten langs de Limes woonden zeker niet alleen de soldaten.
In een artikel van het AD Groene Hart stond dat ik Emily Hemelrijk had geïnterviewd. Dit was niet het geval, maar het was voor mij een mooie aanleiding om haar alsnog te vragen. Emily’s onderzoek naar Romeinse vrouwen aan de hand van inscripties is namelijk ontzettend interessant. De uitkomsten van haar onderzoek zorgen voor een completer beeld van de Romeinse geschiedenis.
Emily vertelt me hoe ze indertijd is begonnen met onderzoek naar vrouwen aan de hand van literaire bronnen. Bronnen die bijna allemaal door mannen zijn geschreven. Dat schetst al een bepaald beeld. Daar komt bij dat ze door mannen uit de elite zijn geschreven en in veel gevallen gaan over vrouwen uit de elite. Dat wil zeggen als het überhaupt over vrouwen gaat. Inscripties bieden een veel ruimer sociaal scala, met name als het gaat om grafinscripties. Ze zijn neergezet voor iedereen die dat kon betalen. En dat kon vanaf de lagere middenklasse tot de allerhoogste klasse.
Een ander probleem met literaire bronnen is dat ze gaan over de stad Rome. In de tijd van de keizertijd, het begin van onze jaartelling, is het Romeinse Rijk een gigantisch rijk. Dat loopt van wat nu Engeland is tot wat nu Irak is. Al die steden zijn op een zeker moment Romeinse steden. De mensen die er wonen krijgen op een zeker moment Romeins burgerrecht. Daar wonen dan allemaal Romeinse vrouwen. Emily is benieuwd naar juist deze vrouwen in de provincies. Gold voor hen dezelfde vrij strikte moraal van een vrouw hoort slechts één keer getrouwd te zijn, hoort thuis te zitten, hoort te weven en te spinnen? En dan kun je volgens haar alleen naar inscripties gaan, dan heb je niets aan die literaire bronnen. Het onderzoek naar inscripties opent een enorme groep. De mensen buiten Rome en de mensen buiten de elite.
Redenen om een schenking te doen
Vrouwen lijken op mannen als het gaat om schenkingen. Rijke Romeinse dames wilden waarschijnlijk dat hun stad er mooi uitzag en schonken daarom een gebouw. Uiteraard leverde het hen zelf behoorlijk wat eer en prestige op. Dat gold voor mannen, die kregen dan een standbeeld op het forum, maar dat gold voor vrouwen net zo goed. Emily heeft ze met elkaar vergeleken. Zijn vrouwelijke weldoeners anders dan mannelijke weldoeners en hoeveel vrouwen zijn het ten opzichte van mannen? Dit onderzoek was behoorlijk lastig, omdat mannelijke weldoeners nooit geteld zijn. Bij sommige gebieden heeft ze daarom een steekproef genomen. Ze kwam op 10 tot 20% vrouwen ten opzichte van mannen die grote schenkingen deden. Dat is een minderheid. De schenkingen zelf zijn daarentegen hetzelfde, of het nu een man of een vrouw is. Er zijn schenkingen van een miljoen sestertiën of meer gedaan door vrouwen. Bijvoorbeeld fondsen die opgericht worden voor de opvoeding van kinderen. Tempels en (amfi)theaters die gebouwd worden of aquaducten en wegen die worden aangelegd. Een klein verschil is dat vrouwen iets vaker een tempel hebben neergezet. Deze uitkomst vond Emily opmerkelijk. In de literatuur staat dat vrouwen kleinere schenkingen gaven, dat is dus absoluut niet waar. Het zijn wel minder vrouwen, dat is het verschil.
Zijn er inscripties gevonden in het Limesgebied?
Een andere uitkomst was dat inscripties van of voor vrouwen vooral rond de Middellandse zee te vinden zijn en in Italië zelf. Hoe noordelijker, des te minder inscripties er worden teruggevonden. Daarvoor zijn meerdere redenen te bedenken. Er was bijvoorbeeld minder steen aanwezig. Er waren ook minder steden en ze waren minder rijk. Los daarvan richten minder vrouwen iets groots op voor hun stad in noordelijke provincies in vergelijking tot mannen. Er zijn nog wel enkele mannelijke weldoeners, maar veel minder vrouwen in vergelijking tot het Mediterrane gebied. De weinige vrouwen in de noordelijke regionen die een schenking hebben gedaan, hebben tempels opgericht.
Het Limesgebied is een militaire zone. We denken altijd meteen aan legerkampen vol mannen. Uit grafinscripties blijkt echter dat vrouwelijke familieleden meetrokken met het leger. Luister de podcastaflevering om meer te weten te komen over deze reizende vrouwen. En kom alles te weten over de beroepen dei Romeinse vrouwen uitvoerden.